چگونه یک کاکتوس در صحرا زنده می ماند؟

اکثر کاکتوس ها در مناطقی زندگی میکنند که دارای آب و هوا و طبیعت خشک و خشن است که کمتر گیاهی توانایی زیستن در این مناطق را دارد. حال سوال اینجاست که چگونه کاکتوس ها در آنجا زندگی میکنند؟

کاکتوس ها با تکنیک سازگاری در این مناطق زیست میکنند. ریشه، ساقه و برگهای کاکتوس به گونه ای تغییر شکل یافته است که بتواند این شرایط سخت را تحمل کند.

تنه و ریشه کاکتوس ها سازگار شده اند تا بتوانند آب اندک محیط را جذب و در بافت های خود ذخیره کنند تا در روزهای بی آب بعدی از آن برای زنده ماندن و رشد استفاده کنند.

بیش از ۲۰۰۰ نوع کاکتوس با شکل ها و گونه های مختلف در دشت ها و صحراهای خشک مناطقی مانند آمریکا، آفریقا و استرالیا وجود دارد. کاکتوس ها از سالهای بسیار دور به عنوان دارو، غذا ، خوراک دام توسط انسان ها مورد استفاده قرار گرفته است.

جای تعجب است که یک کاکتوس چطور بیش از ۲۰۰ سال را میتواند در صحراهای خشک زندگی کند.
خصوصیاتی مانند شکل خارها ، ریشه های کم عمق ، روزنه های روی ساقه و پوست کاکتوس باعث می شود گیاه با وجود آب و هوای سخت مانند یک مخزن آب عمل کند!

تکنیک های سازگاری گیاه کاکتوس:

۱- خار به جای برگ:
کاکتوس ها مانند سایر گیاهان شاخه یا برگ واقعی ندارند. در عوض برگها تبدیل به خار شده اند تا تبخیر آب به حداقل برسد. خارها از آرئول های روی تنه کاکتوس ها بیرون می آیند. هچنین در برخی از کاکتوس ها پرزهای مو مانندی وجود دارد که سطح گیاه را می پوشاند تا تبخیر به کندی انجام شود و همچنین این پرزها گیاه را در برابر تابش شدید افتاب در امان نگه می دارد.
حال این سوال مطرح می شود کاکتوس ها بدون برگ چگونه عمل فتوسنتز را انجام میدهند؟ ضکاکتوس ها بر خلاف سایر گیاهان از طریق تنه فتوسنتز میکنند.
صحرا پر است از حیواناتی که از گیاهان تغذیه میکنند بخصوص کاکتوس ها که میتوانند به عنوان منبع آب باشند ولی خار های کاکتوس از آنها در مقابل این حیوانات دفاع میکنند و خوردن آنها را توسط حیوانات دشوار می کند.

۲- شکل تنه کاکتوس:
تنه اکثر کاکتوس ها دارای شیار و ریب است. هوا داخل این شیارها در جریان می باشد و باعث کاهش دمای داخلی گیاه میشود.
کار دیگر این شیارها رساندن آب به ریشه می باشد و مانند یک کانال عمل میکنند.
شیارها شبنم های آب را که معمولا در صبحگاه در صحرا مشاهده می شود را جمع آوری کرده و به سمت ریشه هدایت میکنند.

۳- سیستم های ریشه ای کم عمق برای جذب سریع آب:
ریشه های کاکتوس ها عمیق نیست و همین باعث میشود تا با بارش اندک باران یا مرطوب شدن خاک توسط مه ریشه های سطحی کاکتوس سریعا آب را جذب کند.

۴- روزنه های روی تنه کاکتوس:
کاکتوس ها نیز مانند سایر گیاهان هنگام فتوسنتز دی اکسید کربن را جذب و اکسیژن تولید میکنند. هنگام خروج اکسیژن مقداری رطوبت نیز همراه آن خارج میشود . کاکتوس ها به گونه ای تکامل یافته اند که دارای روزنه های عمیق با سوراخ های بسیار ریزی هستند. این روزنه ها بر خلاف سایر گیاهان در روز بسته شده و در شب که هوا خنکتر است و آفتاب وجود ندارد باز می شوند.
پس کاکتوس ها در شب و بدون وجود نور خورشید فتوسنتز انجام میدهند، دانشمندان به فتوسنتز شبانه گیاهان photosynthesis as crassulacean acid یا به اختصار CAM میگویند.

روزنه های کاکتوس با تاریک شدن هوا باز شده و دی اکسید کربن را جذب میکنند ولی از آنجایی که برای عمل فتوسنتز نور لازم است پس دی اکسید کربن تا زمان طلوع افتاب در بافت های انها باقی می ماند و با تابش نور عمل فتوسنتز در داخل بافت ها تکمیل می شود.

باز و بسته شدن روزنه مانند ساعت کار می کند با طلوع خروشید بسته شده و هنگام غروب خورشید باز میشوند.

در کاکتوس ها برگها تبدیل به خار شده است و فتوسنتز از طریق تنه انجام میدهند.

۵- پوسته ضخیم کاکتوس ها:
پوسته کاکتوس ها دارای ضخامت زیادی است تا از تبخیر آب جلوگیری کند. همچنین سطح پوسته بسیاری از کاکتوس ها با پوششی بنام فرینا پوشانده شده است این پوشش نیز از تبخیر زیاد جلوگیری میکند.

۶- ارتجاعی بودن پوسته و تنه کاکتوس:
از دیگر شگفتی های کاکتوس ها قابلیت ارتجاعی پوست و تنه آنها می باشد. با جذب آب تنه کاکتوس انبساط پیدا میکند تا آب بیشتری را در بافت ها ذخیره شود. با کاهش آب در بافت ها پوسته و تنه منقبض شده و حتی چروک می شود. قابلیت ارتجاعی بودن کاکتوس ها نقش مهمی در بقاء انها دارد.

۷- فصل کوتاه رشد برای حفظ آب:
کاکتوس ها بر خلاف بسیاری از گیاهان دارای فصل رشد کوتاهی هستند و همین باعث میشود در طول سال به آب کمتری احتیاج داشته باشند. پس عجیب نیست که کاکتوس ها نسبت به سایر گیاهان رشد کمتری دارند ولی عمر بیشتری میکنند.

۸- شکل هندسی کاکتوس ها:
شکل بسیاری از کاکتوس ها به گونه ای است که دارای قطر کمتری هستند و همین باعث کاهش سطح در قسمت های بالایی آن که در معرض تابش شدید آفتاب هستند میشود. همچنین ریب ها و خارها نیز با ایجاد سایه از گیاه در برابر افتاب سوختگی محافظت میکنند.

نویسنده: کاظم دروگریان
منبع: میهن کاکتوس